Hükümet Sisteminin Niteliği Nedir?

Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakan Cumhurbaşkanı’nca TBMM üyeleri arasından atanır. Bakanlar, başbakan tarafından milletvekilleri arasından veya dışarıdan milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlardan seçilir Cumhurbaşkanınca atanır.

Bakanlar Kurulu başbakanın başkanlığında bakanlardan oluşan kolektif bir karar organıdır, ancak başbakanın özel bir siyasi liderlik mevki vardır. Bakanlar, Başbakana karşı sorumludur. Bakanların siyasal, cezai ve hukuki sorumlulukları vardır.

Türkiye’deki Parlamenter Hükümet Sisteminin Niteliği (2017 Anayasa Değişikliği Öncesi)

Özellik	Açıklama	Metindeki İlişkili İfade
İki Başlı Yürütme	Yürütme gücü, yetkileri sembolik olan Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı) ve asıl yürütme yetkisini kullanan Hükümet (Bakanlar Kurulu) arasında paylaşılır.	“Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur.” (Hükümetin varlığı) <br> “Başbakan Cumhurbaşkanı’nca TBMM üyeleri arasından atanır.” (Cumhurbaşkanı’nın atama yetkisi)
Başbakanın Atanması	Başbakan, yasama organı olan parlamentodan (TBMM) çıkar ve Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı) tarafından atanır.	“Başbakan Cumhurbaşkanı’nca TBMM üyeleri arasından atanır.”
Bakanların Seçimi ve Atanması	Bakanlar, Başbakan’ın önerisiyle milletvekilleri arasından veya dışarıdan seçilip Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı) tarafından atanır.	“Bakanlar, başbakan tarafından milletvekilleri arasından veya dışarıdan milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlardan seçilir Cumhurbaşkanınca atanır.”
Kolektif Karar Organı	Bakanlar Kurulu, Başbakan’ın başkanlığında, kararlarını kolektif bir organ olarak alır ve bu kararlar tüm bakanları bağlar.	“Bakanlar Kurulu başbakanın başkanlığında bakanlardan oluşan kolektif bir karar organıdır…”
Başbakanın Liderliği	Başbakan, Bakanlar Kurulu’nun başkanı olarak hükümetin genel siyasetini belirler ve bakanları koordine eder, güçlü bir siyasi liderlik mevkiine sahiptir.	“…ancak başbakanın özel bir siyasi liderlik mevki vardır. Bakanlar, Başbakana kar…” (Burada cümle kesik olsa da liderlik anlamı bellidir.)
Yasama-Yürütme Entegrasyonu	Yürütme organı (hükümet) yasama organı (parlamento) içinden çıkar ve ona karşı siyasi olarak sorumludur. Bu, güvenoyu gibi mekanizmalarla sağlanır.	“Başbakan Cumhurbaşkanı’nca TBMM üyeleri arasından atanır.” (Hükümetin meclisten çıkışı) (Metinde açıkça sorumluluk belirtilmese de, bu sistemin temelinde yatar.)

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Temel Özellikleri:

Özellik	Açıklama	Parlamenter Sistemden Farkı
Tek Başlı Yürütme	Yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanında toplanmıştır. Cumhurbaşkanı hem devletin başı hem de hükümetin başıdır. Başbakanlık makamı kaldırılmıştır.	Parlamenter sistemde yürütme iki başlıydı (Cumhurbaşkanı ve Başbakan/Bakanlar Kurulu). Artık Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu’nun kollektif yapısı ortadan kalkmıştır.
Cumhurbaşkanının Seçimi	Cumhurbaşkanı, halk tarafından doğrudan seçilir ve görev süresi 5 yıldır. En fazla iki dönem görev yapabilir. Seçilebilmek için geçerli oyların %50+1’ini alması gerekir.	Parlamenter sistemde Cumhurbaşkanı genellikle Meclis tarafından seçilirdi. Halk tarafından doğrudan seçilmesi, Cumhurbaşkanı’na daha güçlü bir meşruiyet ve siyasi sorumluluk yükler.
Partili Cumhurbaşkanlığı	Cumhurbaşkanının seçildikten sonra partisiyle ilişiğini kesme zorunluluğu kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanı, bir siyasi partinin genel başkanı olabilir.	Parlamenter sistemde Cumhurbaşkanı’nın tarafsız olması ve partisiyle ilişiğini kesmesi beklenirdi. Bu durum, yürütmenin yasama içinde siyasi bir aktör olarak yer almasına olanak tanır.
Bakanların Atanması ve Sorumluluğu	Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından Meclis dışından atanabilir ve görevlerine son verilebilir. Bakanlar doğrudan Cumhurbaşkanına karşı sorumludur, Meclise karşı siyasi sorumlulukları yoktur (güvenoyu alma zorunluluğu gibi).	Parlamenter sistemde Bakanlar Başbakan tarafından TBMM üyeleri arasından veya dışından seçilir ve TBMM’ye karşı sorumluydu (Bakanlar Kurulu güvensizlik oyu ile düşürülebilirdi). Artık bu mekanizma yoktur.
Yasama ve Yürütme İlişkisi	Yasama (TBMM) ve yürütme (Cumhurbaşkanı) daha katı bir kuvvetler ayrılığına sahiptir. Yasama ve yürütme organları birbirlerinin hukuki varlıklarına son veremez. Ancak Cumhurbaşkanı’nın belirli koşullarda Meclis seçimlerini yenileme yetkisi vardır ve Meclis de belli koşullarda Cumhurbaşkanlığı seçimlerini yenileyebilir.	Parlamenter sistemde yasama ve yürütme arasında daha yumuşak bir kuvvetler ayrılığı ve karşılıklı fesih imkanları (hükümetin güvenoyu alamaması/düşürülmesi, Meclisin feshi) mevcuttu.
Yürütme Yetkisi ve Kararname Yetkisi	Cumhurbaşkanı, yasama organına ait olmayan konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri çıkarabilir. Bu kararnameler kanun hükmünde olmamakla birlikte, kanunla çelişmeleri halinde kanun geçerli olur.	Parlamenter sistemde Bakanlar Kurulu’nun kanun hükmünde kararname (KHK) çıkarma yetkisi vardı ve bu yetki kanunla düzenlenirdi. Yeni sistemde bu yetki Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dönüşmüştür.
Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı	Anayasal olarak yargı bağımsız ve tarafsızdır. Ancak yargı mensuplarının atanma süreçlerinde yürütmenin etkisi artmıştır.	Yargı bağımsızlığı her iki sistemde de temel prensiptir, ancak yeni sistemde yargıya atamaların yürütme etkisi altında olduğuna dair eleştiriler bulunmaktadır.
Denetim Mekanizmaları	TBMM’nin yürütmeyi denetleme yetkileri (soru, Meclis araştırması, genel görüşme) devam etmektedir. Ancak gensoru gibi hükümeti düşürme yetkisi kaldırılmıştır.	Parlamenter sistemde TBMM’nin gensoru ile hükümeti düşürme yetkisi önemli bir denetim aracıydı. Bu yetkinin kaldırılması, yasamanın yürütme üzerindeki denetimini zayıflatmıştır.